تخیل (منطق)تخیل، از اصطلاحات علم منطق بوده و مفاد قضاياى تخييلى يا مخیلات است و به معناى برانگيخته‌شدن قوه خیال و به‌هيجان‌آمدن نفس است. ۱ - توضیح اصطلاحتخيل گاهى ايجاد سرور و خوشحالى و گاهى ايجاد غم و اندوه مى‌کند، گاهى کار مشکلى را آسان جلوه مى‌دهد و گاهى چيزى را مشکل و محال مى‌نماياند، گاه به چيزى رغبت و گاه نفرت به‌وجود مى‌آورد، گاه از چيزى مى‌ترساند و گاه جسارت و شجاعت را سبب مى‌شود، گاه چيزى را عزيز و شريف و گاه پست مى‌نماياند. قضايايى که آثارشان تخيّل است (مخیلات) در نفس آدمى قبض يا بسط، شوق يا نفرت و يا حالى از حالات ايجاد مي‌کند. اين‌گونه قضايا با اين که یقین ايجاد نمى‌کند و تخييل در آنها جايگزين تصديق شده است، تأثيرى بس شگرف در ذهن دارند و هدف گوينده برانگيختن شنونده است تا از طريق تهييج براى مثال در وى ايجاد نفرت يا رغبت کند؛ مانند آنکه عسل را به صفرا يا قَى تشبيه کند تا دل از آن زده شود. ۲ - تأثیر تخیل در آدمیوجه تأثير تخيل در آدمى، آن است که در آن، نوعى محاکات نهفته است. محاکات، حکايت دروغين از واقع و صدور چيزى از چيزى است که صدورش از آن متوقع نيست؛ به همين سبب، نفس از آن تعجب مى‌کند و اين تعجب، سبب لذت مى‌شود؛ مانند طوطى که اداى سخنگويان را در مى‌آورد (حکايتى دروغين از انسان سخنگوست و به همين سبب نيز جالب و خوشايند است) يا فرد زشتى که اداى زيبارويان را در مى‌آورد يا تصويرى زيبا از طبيعت که نوعى حکايت از آن است و زيبايى‌اش را جلوه‌گر مى‌سازد و به همين سبب بدان توجه مي‌شود. [۴]
ابن مرزبان، بهمنیار، التحصیل، ص۹۵.
[۶]
بهابادی، ملا عبدالله، الحاشیه، ص۱۱.
[۷]
ابن ملکا، هبةالله بن علی، الکتاب المعتبر فی الحکمة، ج۱، ص۲۰.
[۱۰]
شیرازی، قطب‌الدین، درة التاج (منطق)، ج۲، ص۱۵.
[۱۱]
مجتهد خراسانی، محمود، رهبرخرد، ص۲۷.
[۱۲]
خوانساری، محمد، منطق صوری، ج۲، ص۲۱.
[۱۳]
گرامی، محمدعلی، منطق مقارن، ص۱۸.
[۱۴]
مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر:اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه تالیف صدرالدین شیرازی، ص۵۹۵.
۳ - پانویس
۴ - منبعپایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «تخیل»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۰/۲۵. رده‌های این صفحه : اصطلاحات منطقی
|